Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego Katowice-Zachód w Katowicach

POSTANOWIENIE

Dnia 7 marca 2025 roku

Sąd Rejonowy Katowice – Zachód w Katowicach VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Magdalena Niemiec

Sędziowie: sędzia Katarzyna Skawiańczyk

sędzia Monika Krueger

na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 marca 2025 roku w K.

w sprawie sprawy z powództwa: W. M. (M.)

przeciwko: Sądowi Okręgowemu w Krakowie

na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Rejonowego Katowice-Zachód w Katowicach z 7 sierpnia 2024 roku, sygn. akt VII Po-Uo 131/24 w przedmiocie wniosku
powoda o zbadanie spełnienia przez sędzię A. D. wymogów niezawisłości i bezstronności.

postanawia:

na podstawie art. 390 k.p.c. przy zastosowaniu art. 397 § 3 k.p.c. przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości:

1)  Czy „sądem ustanowionym ustawą” w rozumieniu art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest organ, którego skład został ukształtowany w ten sposób, że do rozpoznania sprawy w Sądzie Rejonowym została wylosowana w systemie losowego przydziału spraw (SLPS) osoba, w stosunku do której Prezydent RP wydał postanowienie o powołaniu na urząd sędziego Sądu Rejonowego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, której skład został ukształtowany ustawą z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, przy czym rekomendacja była poprzedzona oceną tego gremium dokonaną w trybie art. 58 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych z uwzględnieniem stanowiska kolegium sądu okręgowego, w skład którego na mocy ustawy z dnia 12 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2018, poz. 848) wchodzili prezes sądu okręgowego i prezesi sądów rejonowych z obszaru właściwości sądu okręgowego, a więc osoby powołane na powyższe stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości?

2)  W wypadku udzielenia odpowiedzi, że organ ukształtowany w sposób opisany w punkcie 1 nie jest sądem ustanowionym ustawą w rozumieniu art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oznacza, że podstawą do wyłączenia osoby wchodzącej do tak ukształtowanego jednoosobowego składu sądu jest bezpośrednio stosowany art. 91 ust 2 Konstytucji RP, który daje pierwszeństwo umowie międzynarodowej ratyfikowanej za uprzednią zgodą wyrażoną ustawą, a taką umową jest Europejska Konwencja Praw Człowieka, czy też jednak mimo wadliwości powołania do osoby tej znajduje zastosowanie procedura tzw. „testu niezależności i niezawisłości sędziowskiej” opisana w art. 42 a Prawo o ustroju sądów powszechnych i ewentualną podstawą do wyłączenia tej osoby od orzekania jest w/w instytucja, względnie przepisy kodeksu postępowania cywilnego od art. 48 do 54?

sędzia Katarzyna Skawiańczyk sędzia Magdalena Niemiec sędzia Monika Krueger

UZASADNIENIE

W. M., będący Sędzią Sądu Okręgowego w Krakowie, w Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie złożył pozew o zapłatę przeciwko Sądowi Okręgowemu w Krakowie, w którym domaga się wyrównania wynagrodzenia za lata 2021 -2022. W uzasadnieniu wskazuje, że podstawą ustalenia wysokości jego wynagrodzenia w spornym okresie były tzw. ustawy około budżetowe, tj. art. 12 ust 1 ustawy z 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 oraz art. 8 ust 1 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022. W ocenie powoda jego wynagrodzenie powinno zostać ustalone w oparciu o zasady wynikające z art. 91 §1 c ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, gdyż zapisy ustaw okołobudżetowych należy pomijać jako sprzeczne z art. 178 ust 1 i 2, art. 2, art. 32 ust 1 i 2 Konstytucji RP.

Sąd Okręgowy w Krakowie działając na podstawie art. 44 ² pkt 2 k.p.c. sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu Katowice – Zachód w Katowicach. W tym Sądzie do rozpoznania sprawy została wylosowana w systemie losowego przydziału spraw A. D.. W/w wzięła udział w konkursie na stanowisko sędziego w Sądzie Rejonowym Katowice – Zachód w Katowicach ogłoszonym przez Ministra Sprawiedliwości w Monitorze Polskim z 2023 poz. 542. Była jedyną kandydatką na to stanowisko. Konkurs był przeprowadzony przez Krajową Radę Sądownictwa, której skład został ukształtowany ustawą z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (dalej jako ustawa z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku), przy czym rekomendacja była poprzedzona oceną tego gremium dokonaną w trybie art. 58 §1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej p.u.s.p) z uwzględnieniem stanowiska kolegium sądu okręgowego, w skład którego na mocy ustawy z dnia 12 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2018, poz. 848) wchodzili prezes sądu okręgowego i prezesi sądów rejonowych z obszaru właściwości Sądu Okręgowego w Katowicach, a więc osoby powołane na powyższe stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości. Na posiedzeniu w dniu 9 października 2023 roku wydano uchwałę o nr 905/2023 na podstawie której przedstawiono Prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej wniosek o powołanie A. D. do pełnienia urzędu na stanowisko sędziego sądu rejonowego w Sądzie Rejonowym Katowice-Zachód w Katowicach. Działając w oparciu o ten dokument Prezydent RP wydał postanowienie o powołaniu A. D. na stanowisko sędziego, akt powołania wręczono A. D. w dniu 25 stycznia 2024 roku.

Przed wydaniem aktu powołania A. D. była radcą prawnym, w okresie od 1 maja 2020 roku do 24 stycznia 2024 roku była członkiem korpusu służby cywilnej w Izbie Administracji Skarbowej w K.. W/w zaprzecza, aby była członkiem partii politycznej, związku zawodowego oraz podaje, że nie prowadziła i nie prowadzi działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sędziów i niezawisłości sędziów. Łącznie o stanowisko sędziego przed Krajową Radą Sądownictwa, której skład został ukształtowany na mocy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku ubiegała się trzykrotnie. Dwukrotnie jej kandydaturę odrzucono – uchwała nr 51/2022 Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 20 stycznia 2022 roku, uchwała nr 184/2023 Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 28 marca 2023 roku.

Powód złożył wniosek o wyłączenie A. D. od orzekania w sprawie w trybie procedery tzw. testu niezawisłości i niezależności sędziowskiej – w szerokim uzasadnieniu wnioskodawca przekonywał, że A. D. miała pełną świadomość, że uczestniczy w nielegalnym konkursie przed nielegalnym organem. Zwrócono uwagę na bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z którego jednoznacznie wynika, iż Krajowa Rada Sądownictwa w składzie ukształtowanym w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw nie jest organem niezależnym od wpływu politycznego, a sędziowie powołani na jej wniosek ze względu na okoliczności swojego wyboru mogą budzić wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności. M.in. wskazano na wyrok Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 6 października 2021 roku o sygn. C-487/19, gdzie stwierdzono, że sędzia wybrany przez upolitycznioną KRS nie może być uznany za niezawisłego i bezstronnego, gdyż jego powołanie nastąpiło z rażącym naruszeniem podstawowych reguł powoływania sędziów. Zwrócono uwagę, że miesiąc po wydaniu przez KRS uchwały o przedstawieniu jej kandydatury na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego Katowice -Zachód w Katowicach Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie „Wałęsa przeciwko Polsce (nr 50849/21) wydał w dniu 23 listopada 2023 roku „pilotażowy” wyrok, w którym stwierdzono, że sędziowie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych zostali powołani z rażącym naruszeniem prawa krajowego, co było związane z udziałem w ich powołaniu KRS, która po reformie z 2017 roku utraciła niezależność. W konsekwencji Polska naruszyła art. 6 i 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zwrócono uwagę, że okoliczność ta nie powstrzymała A. D. przed przyjęciem jawnie nielegalnej nominacji. W ocenie wnioskodawcy A. D. ignoruje Konstytucję RP, zasady państwa prawa i przedkłada swój prywatny interes nad dobro publiczne. Wnioskujący wyraził wątpliwość czy A. D. będzie w stanie zachować bezstronność i niezależność w sprawie w której koniecznym jest ocena zapisów ustawy pod kątem ich zgodności z Konstytucją RP.

Sądowi rozpoznającemu sprawę o wyłączenia od orzekania, jak i zadającemu pytanie Sądowi Najwyższemu z urzędu jest wiadome, że A. D. po 25 stycznia 2024 roku orzekając w Wydziale VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Rejonowego Katowice-Zachód w Katowicach wydała szereg wyroków, nigdy nie została wyłączona od orzekania w sprawie w trybie procedury tzw. testu niezależności i niezawisłości sędziowskiej. Orzekała również w sprawach analogicznych jak sprawa powoda, gdzie pomijała niezgodne z prawem przepisy ustaw okołobudżetowych, o co wnosi powód będący Sędzią Sądu Okręgowego w Krakowie w swoim pozwie o wyrównanie wynagrodzenia za lata 2021-2022 (por. sprawy rozpoznawane przez A. D. m.in. o sygn. VII P 399/24, VII P 405/24, VII P 452/24, VII P 565/24).

Sąd rozpoznający wniosek o wyłącznie A. D. od orzekania w sprawie nie zauważył zatem w postawie A. D. żadnych zachowań, które wskazywałyby, iż sposób powołania jej na stanowisko sędziowskie (przy udziale KRS ukształtowanej tak jak mowa o tym w pytaniu 1) ma wpływ na jej orzecznictwo. W konsekwencji nie uwzględniono wniosku powoda W. M. o wyłączenie A. D. od orzekania jako niezawisłego i niezależnego sędziego.

Wnioskodawca nie zgodził się z postanowieniem Sądu i złożył w terminie zażalenie domagając się zmiany orzeczenia i uznania, że „sędzia A. D. nie spełnia wymogów niezawisłości i bezstronności i w związku z tym jest wyłączona od rozpoznania tej sprawy” W ocenie skarżącego nie ma znaczenia, że w analogicznych sprawach jak wytoczył W. M. A. D. miała orzekać na korzyść powodów. W ocenie skarżącego może to być wynikiem koniunkturalizmu A. D., która próbuje „zasłużyć się” nowej władzy, orzekając zgodnie z domniemanymi jej oczekiwaniami. Po drugie w ocenie powoda istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy może być fakt, że zakwestionował on status A. D. jako sędziego. Po trzecie powód zwrócił uwagę, że chce wyeliminować jakiekolwiek ryzyko, aby nieprawidłowe obsadzenie składu Sądu było później asumptem do kwestionowania korzystanego dla niego rozstrzygnięcia przez pozwany Sąd zarówno przed Sądem krajowym jak i międzynarodowym. W ocenie żalącego wyrok obarczony opisaną wadą, niezależnie czy korzystny czy niekorzystny dla powoda nie byłby nic wart. Powód obawia się przy tym, że samo wystąpienie z wnioskiem o przeprowadzenie testu niezawisłości i niezależności może mieć wpływ na sposób rozstrzygnięcia jego sprawy.

Sąd rozpoznający zażalenie mając na względzie stanowisko żalącego opisane wyżej jako argument trzeci, biorąc pod uwagę dokonane w latach 2017 – 2018 zmiany legislacyjne dotyczące trybu powoływania na stanowisko sędziego powziął wątpliwości czy w stosunku do A. D. powinny mieć w ogóle zastosowanie przepisy procedury tzw. testu niezawisłości i niezależności sędziowskiej, o co wnosi skarżący? Wydaje się bowiem, że spór czy A. D. może orzekać w sprawie nie dotyczy faktu czy jest ona niezależna i niezawisła przy wydawaniu orzeczeń, lecz czy w ogóle skutecznie została powołana na stanowisko sędziego w rozumieniu art. 179 Konstytucji RP. Powód (wnioskodawca) obawia się bowiem ryzyka, czy wyrok wydany przez A. D. będzie wydany przez Sąd i czy będzie ważny, nawet jeżeli A. D. orzekłaby na korzyść powoda, co biorąc pod uwagę utrwalone orzecznictwo w zakresie o tzw. wyrównanie wynagrodzeń sędziów za lata 2021-2022 nie tylko A. D., ale i wszystkich sędziów Wydziału VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Rejonowego Katowice -Zachód w Katowicach jest wysoce prawdopodobne.

Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z art. 179 Konstytucji Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas oznaczony. Skład i kadencję Krajowej Rady Sądownictwa określa art. 187 Konstytucji RP. Przepis ten składa się z 4 ustępów, które brzmią następująco:

1. Krajowa Rada Sądownictwa składa się z:

1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

2. Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących.

3. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata.

4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa.

Z analizy tego przepisu jasno wynika, że Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Minister Sprawiedliwości, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego z urzędu wchodzą w skład Krajowej Rady Sądownictwa i zbędnym w tym zakresie jest jakikolwiek akt powołania jako członka tego gremium. Z literalnego brzmienia przepisu wynika również, że jedną osobę powołuje Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, czterech członków wybiera Sejm spośród posłów, a dwóch członków Senat spośród senatorów. Kadencja wybranych do Krajowej Rady Sądownictwa członków ma trwać 4 lata (ustęp 3 przepisu). Po myśli art. 187 ust 4 Konstytucji sposób wyboru członków ma określić ustawa.

Gdy A. D. zgłosiła swoją kandydaturę na jedno wolne stanowisko Sędziego Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach ogłoszone w Monitorze Polskim z 2023 poz. 542 z dnia 22 maja 2023 roku obowiązywała ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa z dnia 12 maja 2011 roku (Dz.U nr 126, poz. 714 z późniejszymi zmianami) zmieniona ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3, tekst jednolity ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa z dnia 12 maja 2011 roku ogłoszony 30 stycznia 2018 roku pod poz. 389).

Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa reguluje m.in. tryb wyboru członków oraz ustrój Krajowej Rady Sądownictwa. Z przepisów tej ustawy, że Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości są członkami Rady przez okres pełnienia tych funkcji (por. art. 7 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku), zaś osoba powołana przez Prezydenta RP pełni swoje funkcje w Radzie bez oznaczenia okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie, a mandat jej wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Prezydenta RP albo opróżnieniu urzędu Prezydenta RP (por. art. 8 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku). Jeżeli chodzi o członków wybieranych spośród posłów przez Sejm i spośród senatorów przez Senat to ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa z 12 maja 2011 roku de facto powiela zapisy Konstytucji RP wskazując, że Sejm wybiera posłów na 4-letnią kadencję, a Senat senatorów również na 4 letnią kadencję. Warto zauważyć, że aktualnie kadencja członków Rady wybranych przez Sejm i Senat upływa z chwilą wyboru nowych członków, zaś na mocy uprzednio obowiązującej ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa mandat wygasał najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Sejmu i Senatu (por. art. 6 nieobowiązującej już ustawy o KRS z dnia 27 lipca 2001 roku i art. 9 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku).

W zakresie wyboru sędziów - członków Krajowej Rady Sądownictwa zaszły najdalej idące zmiany. W okresie obowiązywania ustawy o KRS z dnia 27 lipca 2001 roku, a także od wejście w życie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku aż do 16 stycznia 2018 roku wybór członków Krajowej Rady Sądownictwa pozostawiono samym sędziom.

I tak w art. 7 nieobowiązującej już ustawy o KRS z dnia 27 lipca 2001 roku wybór sędziów członków Krajowej Rady Sądownictwa kształtował się następująco:

a)  w okresie od wejścia w życie ustawy, tj. od 1 października 2001 roku do 31 grudnia 2003 roku:

1. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wybiera spośród sędziów tego Sądu dwóch członków Rady na okres kadencji.

2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wybiera spośród sędziów tego Sądu jednego członka Rady na okres kadencji.

3. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji wybiera spośród sędziów sądów apelacyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji.

4. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów wybiera spośród swego grona dziewięciu członków Rady na okres kadencji.

5. Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych wybiera spośród swego grona jednego członka Rady na okres kadencji

b)  w okresie od 1 stycznia 2004 roku do 27 stycznia 2010 roku aż do zakończenia obowiązywania ustawy, tj. do dnia 17 lipca 2011 roku:

1 . Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wybiera spośród sędziów tego Sądu dwóch członków Rady na okres kadencji.

2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera spośród sędziów sądów administracyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji.

3. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji wybiera spośród sędziów sądów apelacyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji.

4. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów wybiera spośród swego grona ośmiu członków Rady na okres kadencji.

5. Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych wybiera spośród swego grona jednego członka Rady na okres kadencji.

Jak zatem widać z powyższego zestawienia do 31 grudnia 2003 roku: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wybierało spośród sędziów tego Sądu jednego członka Rady na okres kadencji. Od dnia 1 stycznia 2004 roku powołano wojewódzkie sądy administracyjne, stąd też na mocy art. 78 pkt 2 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z dnia 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1271) zmieniono art. 7 ustawy o KRS z dnia 27 lipca 2001 roku w ten sposób, że liczba sędziów członków Krajowej Rady Sądownictwa wybieranych przez Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów zmniejszyła się z 9 do 8, a Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych uzyskało prawo wyboru dwóch członków Rady spośród sędziów sądów administracyjnych. Zmiany w ustawie nie spowodowały jednak skrócenia kadencji żadnego spośród wybranych do Krajowej Rady Sądownictwa członków – sędziów. Kwestie te zostały uregulowane w art. 96 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z dnia 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1271) w następujący sposób: Pierwszego wyboru drugiego członka Krajowej Rady Sądownictwa spośród sędziów sądów administracyjnych dokona Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego po wygaśnięciu mandatu członka Krajowej Rady Sądownictwa wybranego przez zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgu.

Ustawa o KRS z dnia 12 maja 2011 roku weszła w życie 18 lipca 2011 roku. Równocześnie utraciła moc ustawa o KRS z dnia 27 lipca 2001 roku, tym nie mniej w przepisach przejściowych i końcowych ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku znalazł się zapis: Kadencja członków Rady i Prezydium Rady wybranych na podstawie dotychczasowych przepisów trwa do końca okresu, na który zostali wybrani (por. art. 50 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011). Oznacza to, że nawet w sytuacji utraty mocy poprzednio obowiązującej ustawy o Krajowej Radzie Sadownictwa ustawodawca nie dokonał skrócenia kadencji żadnego wybranego na 4 – letnią kadencję członka Rady.

Sposób wyboru członków – sędziów Krajowej Rady Sądownictwa w wersji pierwotnej ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku regulował art. 11, zgodnie z którym:

1. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wybiera spośród sędziów tego Sądu dwóch członków Rady.

2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera spośród sędziów sądów administracyjnych dwóch członków Rady.

3. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów sądów apelacyjnych wybiera spośród sędziów sądów apelacyjnych dwóch członków Rady.

4. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów wybiera spośród swego grona ośmiu członków Rady.

5. Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych wybiera spośród swego grona jednego członka Rady.

Zapisy te były zatem zbieżne z zapisami art. 7 ustawy o KRS z dnia 27 lipca 2001 roku w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2004 roku. W art. 1 pkt 3 ustawy o zmianie ustawy - prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw z dnia 18 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 203, poz. 1192) dokonano zmian w zakresie ukształtowania w art. 3 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych z dnia 27 lipca 2001 roku (Dz.U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.) organów samorządu sędziowskiego uznając, że tymi organami będą:

1) zgromadzenie ogólne sędziów apelacji,

2) zgromadzenie ogólne sędziów okręgu,

3)zebranie sędziów danego sądu.

Konsekwencją tych zmian była zmiana art. 11 ust 3 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku i przyznanie prawa wyboru 2 sędziów sądu apelacyjnego w miejsce Zebrania przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów sądów apelacyjnych - Zebraniu przedstawicieli zebrań sędziów sądów apelacyjnych. Równocześnie w art. 13 ust 3 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku zapisano, że Wybory przedstawicieli, o których mowa w ust. 1 i 2 (czyli przedstawili sędziów sądów okręgowych i apelacyjnych uprawnionych do wyboru członków – sędziów Krajowej Rady Sądownictwa, tzw. elektorów) , przeprowadza się najpóźniej na miesiąc przed upływem kadencji członków Rady, wybieranych spośród sędziów sądów powszechnych. Przedstawiciele wybierani są na okres czterech lat (por. art. 8 ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. ,Dz.U. Nr 203, poz. 1192).

Ustawą z dnia 8 grudnia 2017 o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku uchylono przepis art. 11 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku, wprowadzając równocześnie do tej ustawy art. 9a zgodnie z którym:

1. Sejm wybiera spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych piętnastu członków Rady na wspólną czteroletnią kadencję.

2. Dokonując wyboru, o którym mowa w ust. 1, Sejm, w miarę możliwości, uwzględnia potrzebę reprezentacji w Radzie sędziów poszczególnych rodzajów i szczebli sądów.

3. Wspólna kadencja nowych członków Rady wybranych spośród sędziów rozpoczyna się z dniem następującym po dniu, w którym dokonano ich wyboru. Członkowie Rady poprzedniej kadencji pełnią swoje funkcje do dnia rozpoczęcia wspólnej kadencji nowych członków Rady.

Przepis art. 9a ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku zaczął obowiązywać od dnia 17 stycznia 2018 roku. Wprowadzając tę zmianę przedstawiciele środowiska sędziowskiego w istocie rzeczy utracili prawo wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa. Równocześnie w art. 11a-11e ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku zapisano procedurę wyboru członków – sędziów Krajowej Rady Sądownictwa przez Sejm:

Art. 11a.

1. Marszałek Sejmu, nie wcześniej niż na sto dwadzieścia i nie później niż na dziewięćdziesiąt dni przed upływem kadencji członków Rady wybranych spośród sędziów obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski'' o rozpoczęciu procedury zgłaszania kandydatów na członków Rady.

2. Podmiotami uprawnionymi do zgłoszenia kandydata na członka Rady jest grupa co najmniej:

1) dwóch tysięcy obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli osiemnaście lat, mają pełną zdolność do czynności prawnych i korzystają z pełni praw publicznych;

2) dwudziestu pięciu sędziów, z wyłączeniem sędziów w stanie spoczynku.

3. Jedno zgłoszenie może dotyczyć wyłącznie jednego kandydata na członka Rady. Podmioty, o których mowa w ust. 2, mogą złożyć więcej niż jedno zgłoszenie.

4. Kandydata na członka Rady zgłasza się Marszałkowi Sejmu, w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia, o którym mowa w ust. 1.

5. Zgłoszenie kandydata obejmuje informacje o kandydacie, pełnionych dotychczas funkcjach i działalności społecznej oraz innych istotnych zdarzeniach mających miejsce w trakcie pełnienia przez kandydata urzędu sędziego. Do zgłoszenia dołącza się zgodę sędziego na kandydowanie.

6. Marszałek Sejmu, w terminie trzech dni od dnia otrzymania zgłoszenia kandydata, zwraca się na piśmie do prezesa sądu właściwego dla zgłoszonego kandydata, a w przypadku gdy zgłoszenie dotyczy prezesa:

1)sądu rejonowego, sądu okręgowego albo wojskowego sądu garnizonowego - do prezesa sądu wyższej instancji,

2) sądu apelacyjnego, wojewódzkiego sądu administracyjnego albo wojskowego sądu okręgowego - do wiceprezesa albo zastępcy prezesa tego sądu

- z wnioskiem o sporządzenie i przekazanie, w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania wniosku, informacji obejmującej dorobek orzeczniczy kandydata, w tym doniosłe społecznie lub precedensowe orzeczenia, i istotne informacje dotyczące kultury urzędowania, przede wszystkim ujawnione podczas wizytacji i lustracji.

7. W przypadku, gdy informacja, o której mowa w ust. 6, nie zostanie sporządzona w terminie, o którym mowa w ust. 6, Marszałek Sejmu zwraca się na piśmie do kandydata na członka Rady o sporządzenie przez niego tej informacji, w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania wniosku Marszałka Sejmu. Kopię sporządzonej przez siebie informacji kandydat na członka Rady przekazuje, odpowiednio, prezesowi sądu właściwego dla zgłoszonego kandydata, prezesowi sądu wyższej instancji albo wiceprezesowi albo zastępcy prezesa sądu apelacyjnego, wojewódzkiego sądu administracyjnego albo wojskowego sądu okręgowego.

8. W przypadku niesporządzenia informacji, o której mowa w ust. 6, przez kandydata na członka Rady w terminie, o którym mowa w ust. 7, Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia zgłoszenia. Postanowienie w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi oraz kandydatowi na członka Rady.

9. Informację, o której mowa w ust. 6, Marszałek Sejmu załącza do zgłoszenia kandydata.

Art. 11b.

1. Zgłoszenia kandydata dokonuje na piśmie pełnomocnik. Pełnomocnikiem jest osoba wskazana w pisemnym oświadczeniu pierwszych piętnastu osób z wykazu.

2. Do zgłoszenia kandydata przez podmiot, o którym mowa w art. 11a ust. 2 pkt 1, załącza się wykaz obywateli popierających zgłoszenie, zawierający ich imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręcznie złożone podpisy.

3. W przypadku wątpliwości, co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów Marszałek Sejmu, w terminie trzech dni od dnia otrzymania zgłoszenia, zwraca się na piśmie do Państwowej Komisji Wyborczej o stwierdzenie, czy złożono wymaganą liczbę podpisów.

4. Państwowa Komisja Wyborcza w postępowaniu stwierdza, czy złożono wymaganą liczbę podpisów w terminie czternastu dni od dnia otrzymania pisma Marszałka Sejmu.

5. Jeżeli po przeprowadzeniu postępowania, o którym mowa w ust. 4, okaże się, że liczba prawidłowo złożonych podpisów przez obywateli popierających zgłoszenie jest mniejsza niż wymagana, Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia zgłoszenia. Postanowienie w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie pełnomocnikowi.

6. Postanowienie może być zaskarżone przez pełnomocnika do Sądu Najwyższego w terminie trzech dni od dnia doręczenia. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w terminie trzech dni w postępowaniu nieprocesowym, w składzie trzech sędziów. W wyniku rozpoznania skargi Sąd Najwyższy zaskarżone postanowienie zmienia albo utrzymuje w mocy. Od postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. W przypadku nierozpoznania skargi przez Sąd Najwyższy w terminie trzech dni postępowanie przed Sądem Najwyższym umarza się z mocy prawa, a postanowienie Marszałka Sejmu odmawiające przyjęcia zgłoszenia jest wiążące.

7. Do zgłoszenia kandydata przez podmiot, o którym mowa w art. 11a ust. 2 pkt 2, załącza się wykaz sędziów popierających zgłoszenie, zawierający ich imiona, nazwiska, miejsca służbowe, numery ewidencyjne PESEL i własnoręcznie złożone podpisy.

8. Marszałek Sejmu, w terminie trzech dni od dnia otrzymania zgłoszenia kandydata przez podmiot, o którym mowa w art. 11a ust. 2 pkt 2, zwraca się na piśmie do Ministra Sprawiedliwości o potwierdzenie posiadania przez osoby popierające zgłoszenie statusu sędziego. Minister Sprawiedliwości potwierdza posiadanie przez osoby popierające zgłoszenie statusu sędziego w terminie trzech dni od dnia otrzymania pisma Marszałka Sejmu. Przepisy ust. 5 i 6 stosuje się odpowiednio.

9. Wzór zgłoszenia kandydata oraz wzory wykazu obywateli i wykazu sędziów popierających zgłoszenie kandydata na członka Rady ustala, w drodze zarządzenia, Marszałek Sejmu. Zarządzenie Marszałka Sejmu podlega obwieszczeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski''.

Art. 11c. Zgłoszenia kandydatów dokonane zgodnie z art. 11a i art. 11b Marszałek Sejmu niezwłocznie przekazuje posłom i podaje do publicznej wiadomości, z wyłączeniem załączników.

Art. 11d.

1. Marszałek Sejmu zwraca się do klubów poselskich o wskazanie, w terminie siedmiu dni, kandydatów na członków Rady.

2. Klub poselski wskazuje, spośród sędziów, których kandydatury zostały zgłoszone w trybie art. 11a, nie więcej niż dziewięciu kandydatów na członków Rady.

3. Jeżeli łączna liczba kandydatów wskazanych przez kluby poselskie jest mniejsza niż piętnaście, Prezydium Sejmu wskazuje, spośród kandydatów zgłoszonych w trybie art. 11a, kandydatów w liczbie brakującej do piętnastu.

4. Właściwa komisja sejmowa ustala listę kandydatów wybierając, spośród kandydatów wskazanych w trybie ust. 2 i 3, piętnastu kandydatów na członków Rady, z zastrzeżeniem, że na liście uwzględnia się co najmniej jednego kandydata wskazanego przez każdy klub poselski, który działał w terminie sześćdziesięciu dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu kadencji w trakcie której jest dokonywany wybór, o ile kandydat ten został wskazany przez klub w ramach wskazania, o którym mowa w ust. 2.

5. Sejm wybiera członków Rady na wspólną czteroletnią kadencję, na najbliższym posiedzeniu Sejmu, większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, głosując na listę kandydatów, o której mowa w ust. 4.

6. W przypadku niedokonania wyboru członków Rady w trybie określonym w ust. 5, Sejm wybiera członków Rady bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, głosując na listę kandydatów, o której mowa w ust. 4.

7. Jeżeli w wyniku zastosowania trybu, o którym mowa w ust. 1-6, nie zostanie wybranych piętnastu członków Rady, stosuje się odpowiednio przepisy art. 11a-11d.

Art. 11e.

1. Jeżeli przed upływem kadencji członka Rady wybranego spośród sędziów zajdzie potrzeba ponownego obsadzenia mandatu członka Rady, Marszałek Sejmu niezwłocznie obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski'' o rozpoczęciu procedury zgłaszania kandydatów na członka Rady w związku z potrzebą ponownego obsadzenia mandatu. Przepisy art. 11a ust. 2-9, art. 11b i art. 11c stosuje się odpowiednio.

2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, do wyboru członka Rady stosuje się przepisy art. 9a ust. 1 i 2 oraz art. 11d.

3. Kadencja członka Rady wybranego w związku z potrzebą ponownego obsadzenia mandatu upływa z dniem zakończenia kadencji członków Rady wybranych spośród sędziów.

Dodatkowo w art. 6 i 7 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r.o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku zapisano, że:

Art. 6 Mandat członków Krajowej Rady Sądownictwa, o których mowa w art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej , wybranych na podstawie przepisów dotychczasowych, trwa do dnia poprzedzającego rozpoczęcie kadencji nowych członków Krajowej Rady Sądownictwa, nie dłużej jednak niż przez 90 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, chyba że ustał wcześniej w związku z upływem kadencji.

Art. 7 Wyboru nowych członków Krajowej Rady Sądownictwa, w związku ze skutkiem, o którym mowa w art. 6 , dokonuje się na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1 , w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z tym że:

1) Marszałek Sejmu obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski'' o rozpoczęciu procedury zgłaszania kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa w terminie nie dłuższym niż 3 dni od dnia wejścia w życie niniejszego przepisu;

2) kandydata na członka Krajowej Rady Sądownictwa zgłasza się Marszałkowi Sejmu w terminie 21 dni od dnia obwieszczenia, o którym mowa w pkt 1.

Oznacza to, że faktycznie przerwano (skrócono) kadencję piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. Po myśli art. 9a ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku Sejm uchwałą z dnia z 6 marca 2018 roku po raz pierwszy od wejścia w życie Konstytucji RP dokonał wyboru 15 sędziów na członków Krajowej Rady Sądownictwa. Następnie w związku z przejściem w stan spoczynku jednego z sędziów członków KRS Sejm dokonał uchwałą z 20 maja 2021 roku wyboru 1 sędziego na członka Krajowej Rady Sądownictwa.

W uzasadnieniu uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. o sygn. BSA-I-4110-1/20 Sąd Najwyższy wyraził jednoznaczne stanowisko, że Krajowa Rada Sądownictwa w kształcie ustanowionym ustawą „nie jest organem niezależnym, lecz działa jako organ podporządkowany bezpośrednio władzy politycznej” Po wydaniu tej uchwały (aż do dnia dzisiejszego) nie dokonano żadnych zmian legislacyjnych w zakresie ukształtowania Krajowej Rady Sądownictwa.

Sejm w dniu 12 maja 2022 roku ponownie na podstawie przepisów ustawa z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku dokonał wyboru członków – sędziów Krajowej Rady Sądownictwa. Ukształtowana w ten właśnie sposób Krajowa Rada Sądownictwa podejmowała uchwałę o rekomendowaniu A. D. na wolne stanowisko sędziego Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach ogłoszone w Monitorze Polskim z 2023 pod poz. 542 z dnia 22 maja 2023 roku.

Od 2020 roku wadliwość ustrojowa Krajowej Rady Sądownictwa w składzie ukształtowanym na podstawie na podstawie przepisów ustawa z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku została potwierdzona w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz sądów krajowych.

Przykładowo w wyroku z dniu 15 marca 2022 roku Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie G. przeciwko Polsce (nr skargi 43572/18) wskazała, że Krajowa Rada Sądownictwa jest konstytucyjnie umocowana do strzeżenia niezależności sądów i niezawisłości sędziów, a skuteczne wykonywanie tej podstawowej funkcji jest możliwe tylko wtedy, gdy Rada jest wystarczająco niezależna od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Trybunał dokonując badania zmiany w sposobie wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa spośród sędziów wprowadzoną ustawą z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 r. polegającą na tym, że mieli oni być wybierani przez Sejm zamiast przez zgromadzenia sędziów sformułował konkluzję, że zasadnicza zmiana w sposobie wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa spośród sędziów, rozpatrywana łącznie z wcześniejszym zakończeniem kadencji poprzednich członków będących sędziami oznaczała, że jej niezależność nie jest dłużej gwarantowana.

Z kolei w wyroku z dnia 8 listopada 2021 roku w sprawie D.-F. i O. przeciwko Polsce (nr skargi 49868/19 i 57511/19) Europejski Trybunał Praw Człowieka Trybunał orzekł, że naruszenie praw skarżących do Sądu ma swoje źródło w zmianach polskiego ustawodawstwa, które pozbawiły polskie sądownictwo prawa wyboru sędziowskich członków Krajowej Rady Sądownictwa i umożliwiły władzy wykonawczej i ustawodawczej bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów, co systematycznie podważało legitymację sądu złożonego z tak powołanych sędziów. Trybunał podkreślił, że w tej sytuacji oraz w interesie praworządności, zasad trójpodziału władzy i niezależności sądownictwa konieczne są szybkie działania naprawcze ze strony państwa polskiego.

W sprawie (...) SP. Z O.O. przeciwko Polsce (skarga nr 1469/20) w wydanym w dniu 3 lutego 2022 roku orzeczeniu Europejski Trybunał Praw Człowieka wprost wskazał, że aktualny sposób ukształtowania Krajowej Rady Sądownictwa stanowi problem systemowy i rekomendował m.in. przywrócenie niezależności Krajowej Rady Sądownictwa poprzez wprowadzenie przepisów gwarantujących polskiemu sądownictwu prawo wyboru sędziów członków Krajowej Rady Sądownictwa.

W sprawie R. przeciwko Polsce (nr skargi 43447/19) w wyroku z dnia 22 lipca 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że rozpoznanie sprawy przez Izbę Dyscyplinarną prowadziło do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy przez niezależny Sąd ustanowiony ustawą. Oceniając status Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego zwrócono szczególną uwagę na sposób wyłonienia sędziów – członków Krajowej Rady Sądownictwa, wyciągając konkluzję, że władze krajowe miały nadmierny wpływ na proces wyboru sędziów Izby Dyscyplinarnej. W tym właśnie wyroku naprowadzono na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 25 marca 2019 roku o sygn. K 12/18 nie dopatrzył się niezgodności z Konstytucją RP przepisów art. 9a, 11a, 11b, 11c, 11d, 11e ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku – tj. przepisów wprowadzonych ustawą z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku. Trybunał podkreślił, że przejęte w uzasadnieniu tego wyroku stanowisko odchodzi od wcześniejszej linii orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego w Polsce, że to sędziowie członkowie KRS powinni być wybierani przez Sędziów i pominął przy tym szeroki katalog zasad na jakich opiera się Europejska Konwencja Praw Człowieka, takich jak rządy prawa czy podział władzy. Ostatecznie Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że suma naruszeń prawa w związku z powołaniem Izby Dyscyplinarnej powoduje, że nie może ona być uznana za Sąd ustanowiony ustawą, a co za tym idzie nie ma konieczności dalszej oceny czy naruszono także prawo do niezależnego i bezstronnego Sądu.

Jak widać zatem w tym wyroku rozdzielono de facto dwa zagadnienia istotne z punktu widzenia prawa do Sądu o którym mowa w art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – uznano, że jeżeli Sąd nie jest ustanowiony ustawą to dochodzi do naruszenia przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a dopiero w sytuacji gdyby uznać, że Sąd rozpoznający sprawę był ustanowiony ustawą, należy badać czy był Sądem niezależnym i bezstronnym.

Stanowisko takie jest prezentowanie również w doktrynie prawa. I. G. i J. S. w komentarzu do art. 49 kodeksu postępowania cywilnego opracowanego pod redakcją B./S. zwracają uwagę, że ochrona praworządności została powierzona sądom, które stanowią nie tylko gwarancję zapewnienia ochrony prawnej, ale także konieczny element w ramach postępowania prowadzonego przez niezależne sądy i niezawisłych sędziów. Do sądów należy sprawowanie praworządności, dlatego tak istotne jest ustalenie czy dany organ spełnia kryteria warunkujące uznanie go za sąd. Autorki komentarza wymieniają dwa kryteria pozwalające na dokonanie takiej weryfikacji:

1)  podstawę prawną działania organu,

2)  niezawisłość tego organu oraz osób orzekających w nim jako sędziowie.

Niespełnienie chociażby jednego z tych kryteriów musi prowadzić do wniosku, że organ który orzeka nie będzie sądem w rozumienia Konstytucji RP, a w konsekwencji obywatel nie będzie miał zagwarantowanego prawa do Sądu o jakim mowa w art. 45 Konstytucji RP, a także art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

W tym samym duchu Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekał w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (nr skargi 50849/21). W wyroku z dnia 23 listopada 2023 r. roku Trybunał zauważył, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego składa się wyłącznie z osób powołanych w drodze wadliwej procedury. Wadliwość tej procedury polega na tym, że Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej powołuje sędziów, mimo, że podmiot, który opiniuje i przedstawia kandydatów do powołania nie jest Krajową Radą Sądownictwa w kształcie wymaganym przez Konstytucję. Trybunał i tu nie miał wątpliwości, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z tego właśnie powodu nie jest sądem ustanowionym ustawą i naruszony został art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowiek – skarżący został pozbawiony prawa do „niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą”. Równocześnie Trybunał wskazał, że rozpoznaje niniejszą sprawę po serii wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczących reformy sądownictwa w Polsce zapoczątkowanej w 2017 r i poinformował, że wyrok ten traktuje jako pilotażowy, a zatem zobowiązujący władze Polski do wyeliminowania problemów systemowych będących źródłem naruszeń Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Co istotne z punktu widzenia niniejszej sprawy to to, że Prezydent RP wydał akt powołania A. D. na to stanowisko znając już treść wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach R. przeciwko Polsce oraz Wałęsa przeciwko Polsce. Oznacza to, że Prezydent RP nie wykonał pilotażowego orzeczenia, mimo, że mógł to uczynić powstrzymując się od wydawania aktów powołania sędziów (w tym A. D.) w oparciu o wniosek KRS, której skład został ukształtowany na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r.o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku.

Również A. D. nie zrezygnowała z udziału w konkursie na stanowisko sędziego mimo, że biorąc pod uwagę zawód jaki wykonywała (radca prawny) musiała mieć pełną świadomość, że bierze udział w wadliwej procedurze, której wadliwość jest nie do usunięcia dopóki w polskim porządku prawnym skład Krajowej Rady Sądownictwa został ukształtowany na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r.o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku.

Prawdą jest, że wyrok Wałęsa przeciwko Polsce nie dotyczył wprost sposobu nominacji sędziów sądów powszechnych, lecz wadliwość powołania sędziów sądów powszechnych jest dotknięta identyczną wadą jak powołanie sędziów Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 r. Rada rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych. Rada przedstawia również Prezydentowi wnioski o powołanie tych sędziów. Wszyscy zatem sędziowie w Polsce, których obowiązkiem jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z art. 179 Konstytucji RP są powoływani na wniosek KRS, a takiego organu w Rzeczpospolitej Polskiej aktualnie nie ma. Jest organ, który posługuje się nazwą „Krajowa Rada Sądownictwa” i faktycznie wykonuje kompetencje tego organu, ale okoliczność ta nie zmienia faktu, że Krajowa Rada Sądownictwa, której skład został ukształtowany na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku nie jest Krajową Radą Sądownictwa w rozumieniu Konstytucji RP.

Należy zwrócić uwagę, że powołanie sędziego nie jest obarczone wyłącznie wadą, o której mowa powyżej. Postępowanie nominacyjne w przypadku powołania na stanowisko sędziego sądu powszechnego jest wielostopniowe. Zgodnie z art. 20a § 4 ustawy z dnia 27 lipca 2001 Prawo o ustroju sądów powszechnych (tj. Dz.U. 2024, poz.334, dalej w treści uzasadnienia w skrócie p.u.s.p) o wolnych stanowiskach sędziowskich Minister Sprawiedliwości obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski. Następnym etapem jest zgłoszenie się kandydata lub kandydatów (art. 57 § 1 p.u.s.p.). Każdy, kto spełnia warunki do objęcia stanowiska sędziego sądu powszechnego, o którym mowa w art. 55 § 2 p.u.s.p., może zgłosić swoją kandydaturę na jedno stanowisko sędziowskie w terminie czternastu dni od dnia obwieszczenia, o którym mowa w art. 20a § 4. W dalszej kolejności Prezes sądu, któremu złożono kartę zgłoszenia, po stwierdzeniu spełniania przez kandydata warunków oraz wymogów formalnych zgłoszenia, zarządza, w terminie nie dłuższym niż siedem dni od dnia zgłoszenia, dokonanie oceny kwalifikacji kandydata przez wyznaczonego sędziego (art. 57 ah § 1 p.u.s.p.). Szczególne kryteria oceny kandydata zajmującego już stanowisko sędziowskie określa art. 57b p.u.s.p. Przy ocenie kwalifikacji kandydata na wolne stanowisko sędziowskie uwzględnia się predyspozycje osobowościowe kandydata do zawodu sędziego oraz przestrzeganie zasad etyki wykonywanego zawodu (art. 57i §1 p.u.s.p.). Do oceny kwalifikacji dołącza się informację o postępowaniach karnych, dyscyplinarnych bądź wyjaśniających toczących się przeciwko kandydatowi (art. 57i §3 p.u.s.p.). Szczegółowy tryb i sposób dokonywania oceny kwalifikacji kandydata na wolne stanowisko sędziowskie określa z kolei rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie oceny kwalifikacji kandydata na wolne stanowisko sędziowskie z dnia 18 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1367).

Następnie procedura przewiduje ocenę kandydatów przez kolegium właściwego Sądu, a zatem ocena należy do organu Sądu. W przypadku ubiegania się o stanowisko sędziego Sądu Rejonowego jest to kolegium sądu okręgowego (art. 58 § 1 p.u.s.p., art. 31 §1 pkt 1a p.u.s.p). Wcześniej ta kompetencja należała do zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu (art. 58 §1 i 2 p.u.s.p. w brzmieniu obowiązującym przed 14 lutego 2020 roku), a zatem do samorządu sędziowskiego. Do 10 stycznia 2019 roku zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składało się z sędziów sądu okręgowego oraz przedstawicieli sędziów sądów rejonowych, działających w okręgu sądowym, w liczbie odpowiadającej liczbie sędziów sądu okręgowego. Liczbę przedstawicieli sędziów poszczególnych sądów rejonowych ustalało kolegium sądu okręgowego, proporcjonalnie do liczby sędziów w danym sądzie. A zatem ocena kandydata na sędziego Sądu Okręgowego należała do reprezentantów sądu okręgowego i sądów rejonowych.

Aktualnie W skład kolegium sądu okręgowego, a zatem organu, który dokonuje oceny kandydata wchodzą z mocy prawa, tj. art. 30 p.u.s.p:

1) prezes sądu okręgowego;

2) prezesi sądów rejonowych z obszaru właściwości sądu okręgowego.

Są to zatem osoby powołane na stanowiska przez Ministra Sprawiedliwości (por. art. 24 i 25 p.u.s.p). Zgodnie z art. 30 § 4. p.u.s.p. w posiedzeniach kolegium zwoływanych w celu zaopiniowania kandydatów na stanowiska sędziów sądu rejonowego mogą uczestniczyć, z prawem udziału w głosowaniu wyłącznie w tych sprawach, delegaci zgromadzeń ogólnych sądów rejonowych z okręgu sądowego. Wzięcie udziału tych delegatów nie jest jednak obowiązkowe i w praktyce to jednak prezesi sądów wybierani przez Ministra Sprawiedliwości, a zatem organ władzy wykonawczej, dokonują oceny kandydatów na sędziów. Samorząd sędziowski (w tym Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Okręgowego w Katowicach) od 14 lutego 2020 roku utracił zatem faktycznie wpływ na wybór sędziów sądu rejonowego. Kompetencje te oddano organowi sądu okręgowego, tj. kolegium sądu z prawem głosu delegatów. Warto jednak nadmienić, że do 11 sierpnia 2017 roku Minister Sprawiedliwości przed powołaniem prezesa sądu okręgowego był zobowiązany do zasięgnięcia opinii zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu i opinii prezesa przełożonego sądu apelacyjnego (por. art. 24 p.u.s.p w brzmieniu sprzed 12 sierpnia 2017 roku), a przed 19 grudnia 2016 roku przy powoływaniu prezesa sądu rejonowego także opinii zebrania sędziów sądu rejonowego (por. art. 25 p.u.s.p w brzmieniu sprzed 19 grudnia 2016 roku). Aktualnie zgodnie ze wskazanymi przepisami art. 24 i 25 p.u.s.p wybór prezesa sądu okręgowego i prezesa sądu rejonowego należy do wyłącznej kompetencji Ministra Sprawiedliwości. Nie ma ustawowego obowiązku zasięgania opinii środowiska sędziowskiego w tym zakresie. Samorząd sędziowski nie ma żadnego formalnego wpływu na ten wybór. Oznacza to, że oceny kandydatów na sędziów dokonują głównie sędziowie, którzy stanowisko prezesa sądu uzyskali z nadania członka rządu. W sytuacji zatem gdy wszyscy sędziowie będący członkami kolegium sądu okręgowego z mocy ustawy będą brać udział w głosowaniu i oddają identyczny głos nie ma możliwości ich przegłosowania przez delegatów

Kompetencja ostatecznej oceny kandydatów do pełnienia urzędu sędziowskiego została przyznana Krajowej Radzie Sądownictwa. Opinię kwalifikacji kandydata sporządzoną przez sędziego wizytatora jak i opinia kolegium sądu nie są wiążące przy podejmowaniu decyzji o rekomendowaniu bądź odmowie rekomendacji konkretnego kandydata do powołania przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na stanowisko sędziowskie. Nie można jednak tracić z pola widzenia, że opinia kolegium Sądu, a zatem organu ukształtowanego w oparciu o wybór organu władzy wykonawczej zazwyczaj ma decydujące znaczenie dla rekomendowania kandydata przez Radę. Odmowa rekomendacji najczęściej jest związana z kolei z negatywną opinią kolegium. Zastąpienie opinii zgromadzenia ogólnego sędziów Sądu Okręgowego opinią kolegium również należy poczytywać jako osłabienie zasady niezależności powołań na stanowiska sędziowskie.

Niewątpliwie zatem największą rolę przy powoływaniu sędziów ma Krajowa Rada Sądownictwa. Wydanie uchwały o nie przedstawienia kandydatury danej osoby na stanowisko sędziowskie oznacza de facto brak wniosku o powołanie. Kandydat może odwołać się od takiej uchwały KRS do Sądu Najwyższego, zarzucając sprzeczność uchwały z prawem (art. 44 ust. 1 ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku). Złożenie odwołania do Sądu Najwyższego faktycznie nie wstrzymuje jednak procedury powołania innej osoby na to stanowisko, co w istocie rzeczy czyni taką procedurę iluzoryczną. Ponadto odwołania mają być rozpoznawane konkretnie przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej Spraw Publicznych Sądu Najwyższego (por art. 44 ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa z dnia 12 maja 2011 roku w zw. z art. 26§1 pkt 3 ustawy o Sądzie Najwyższym), a Izba ta nie jest sądem ustanowionym ustawą, o czym orzekł już Europejski Trybunał Praw Człowieka we wskazanym wyżej wyroku w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce.

Uchwała Krajowej Rady Sądownictwa przedstawiająca wniosek o powołanie do pełnienia urzędu sędziego stanowi warunek sine qua non możliwości bycia powołanym na stanowisko sędziowskie. Brak takiej uchwały w zasadzie zamyka drogę do powołania na stanowisko sędziego w danym konkursie. Prezydent RP może nie uwzględnić wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, ale równocześnie nie może też powołać na stanowisko sędziowskie osoby, która nie została wskazana przez Krajową Radę Sądownictwa. Dotyczy to także osób, które brały udział w konkursie, lecz Krajowa Rada Sądownictwa podjęła uchwałę o nieprzedstawieniu ich kandydatury do powołania na stanowisko sędziowskie. Zgodnie z art. 44a ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku Rada przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej uchwałę zawierającą wniosek o powołanie do pełnienia urzędu sędziego albo asesora sądowego wraz z uzasadnieniem i informacją o pozostałych kandydatach na stanowisko sędziowskie albo asesorskie wraz z oceną wszystkich kandydatów. Do uchwały dołącza się dokumentację postępowania w sprawie. Uchwały z których treści wynika, że dany kandydat nie zostanie objęty wnioskiem mimo, że mogą zostać zaskarżone do Sądu Najwyższego, to nawet jeżeli zostaną uchylone nie skutkują powołaniem na stanowisko sędziowskie.

Wymagania konieczne dla kandydatów ubiegających się o stanowiska sędziów sądu rejonowego określa art. 61 p.u.s.p.. A. D. niewątpliwie spełniała wszelkie wymogi formalne, aby zostać sędzią sądu rejonowego. Należy jednak zauważyć, że A. D. była jednym kandydatem w konkursie. Inni kandydaci spełniający tak jak A. D. warunki formalne, aby zostać sędzią z dużym prawdopodobieństwem, graniczącym niemalże z pewnością, biorąc pod uwagę systemowe wady procedury nominacyjnej zrezygnowali z ubiegania się o stanowisko sędziego Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach (nie przystąpili do konkursu). Trudno zatem powiedzieć czy A. D. zostałaby powołana na stanowisko sędziowskie, gdyby miała konkurentów w konkursie. Oznacza to, systemowa wadliwość powołania na stanowisko sędziowskie faktycznie osłabiła również ideę wyboru najlepszych prawników na sędziów.

Powołania dokonuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Powołanie sędziów do pełnienia urzędu następuje na czas nieoznaczony. Po myśli art. 180 ust 1 - 4 Konstytucji sędziowie są nieusuwalni, złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Ustawa określa granicę wieku po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku. Sędzia może też przejść w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił.

Niezaskarżalność decyzji Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej w sprawach powoływania sędziów (czy też przenoszenia ich w stan spoczynku) nie może być rozumiana jako możliwość wykonywania tych uprawnień niezgodnie z przyjętą w krajowym porządku procedurą. Istotnym elementem procedury powinno być zapewnienie skutecznego środka odwoławczego od uchwały Krajowej Rady Sądowniczej, która poprzedza decyzję Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej o powołaniu. Z punktu 145 uzasadnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18, C-625/18 wynika, że skuteczna procedura sądowa powinna zapewnić co najmniej możliwość kontroli czy nie doszło do przekroczenia uprawnień, nadużycia władzy, naruszenia prawa lub oczywistego błędu w ocenie kandydata przedstawionego Prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej przez Krajową Radę Sądownictwa. Uwypuklenie przez TSUE znaczenia tego elementu oceny wpływu Krajowej Rady Sądownictwa na wykreowanie niezależnego i bezstronnego sądu wskazuje jednoznacznie, że postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej może być traktowane jako niewzruszalne tylko po uprzednim zapewnieniu skutecznej sądowej kontroli działania takiego organu jak Krajowa Rada Sądownictwa, gdyż tylko wówczas (w przypadku dokonania takiej kontroli lub upływu terminu na zaskarżenie uchwały Krajowej Rady Sądownictwa) można mówić o tym, że dana osoba została prawidłowo (to jest zgodnie z prawem) przedstawiona Prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej z wnioskiem o powołanie i została legalnie nominowana przez głowę państwa do pełnienia służby. W przeciwnym razie, czyli bez zapewnienia uprzedniej kontroli sądowej przed podjęciem przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej aktu nominacyjnego, może dojść do "nieprawidłowego" powołania przez Prezydenta RP. Nieprawidłowość ta będzie zaś przekładać na naruszenia prawa do sądu w rozumieniu art. 47 KPP, art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a przez to także art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, bo w świetle standardu unijnego i konwencyjnego do zapewnienia prawa do sądu konieczne jest, by orzekał w jego składzie sędzia prawidłowo powołany, a zatem sędzia powołany na podstawie przepisów krajowych zgodnych z wiążącym w danym państwie standardem konstytucyjnym, konwencyjnym i unijnym. Wszelkie uchybienia w procesie wyłonienia sędziego, zdaniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zob. wyroki: z dnia 12 marca 2019 r., G. Á. vs. Islandia, skarga nr (...); z dnia 14 czerwca 2011 r., S. vs. R. nr (...); z dnia 25 października 2011 r., R. vs. Polska, skarga nr 54809/07) mają znaczenie i winny być dostrzeżone i rozważone.

W tej chwili dominuje stanowisko, że w sytuacji gdy dochodzi do powołania sędziego przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek organu, który mimo, że ma stać na straży niezawisłości i niezależności sądów, a którego skład jest faktycznie uzależniony od władzy ustawodawczej i wykonawczej nie można mówić o powołaniu sędziego, który będzie bezstronny i niezależny, nawet gdyby konkretna osoba obiektywnie takie cechy posiadała. Dokonanie wyboru na skutek rekomendacji (oceny) organu zależnego od władzy wykonawczej i ustawodawczej z automatu skutkuje uznaniem, że nie mamy do czynienia z niezależnym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą. Wybór sędziego na skutek rekomendacji o charakterze politycznym systemowo wyklucza uznanie, że taka osoba może utworzyć niezależny Sąd.

Nawet jeżeli osoba wyznaczona do orzekania w danej sprawie będzie bezstronna i niezależna, lecz nie będzie zgodnie z prawem powołana na stanowisko sędziego nie będzie mogła utworzyć Sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, art. 47 KPP, ani sądu właściwego w rozumieniu art. 45 ust 1 Konstytucji. Sposób powołania – zgodny z porządkiem prawnym lub niezgodny z porządkiem prawnym będzie tutaj kluczowym kryterium oceny. Jeżeli Krajowa Rada Sądownictwa nie została ukształtowana w zgodzie z Konstytucją, to nie jest organem uprawnionym do złożenia wniosku o powołanie na stanowisko sędziowskie. Skoro Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej może działać tylko na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, której skład będzie ukształtowany w zgodzie z Konstytucją, to w sytuacji, gdy takiego organu brak, de facto Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej nie ma możliwości prawnej by powołać jakąkolwiek osobę na stanowisko sędziego. Nie ma tutaj znaczenia jakie ta osoba ma kwalifikacje zawodowe, czy spełnia warunki ustawowe do piastowania stanowiska sędziowskiego, na które kandyduje, czy jest osobą zdolną do bezstronnego i niezawisłego rozpoznawania spraw czy nie ma takiej zdolności. Oczywiście konsekwencje takiego stanu rzeczy, tj. uznania, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie miał prawa od momentu ukształtowania Krajowej Rady Sądownictwa na podstawie ustawy o zmianie ustawy o KRS z dnia 8 grudnia 2017 roku (faktycznie od 6 marca 2018 roku) powołać na stanowisko sędziowskie żadnego sędziego są bardzo daleko idące, gdyż prowadzą do wniosku, że Rzeczpospolita Polska systemowo nie gwarantuje prawa od rozpoznania sprawy przez Sąd ustanowiony ustawą. Wydaje się jednak, że nie można bagatelizować tego stanu rzeczy i pod pretekstem obawy o funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w Rzeczpospolitej Polskiej prowadzić działania mające na celu legitymizację zaistniałego stanu rzeczy.

Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej jako organ czuwający nad przestrzeganiem Konstytucji (art. 126 Konstytucji RP) i którego także dotyczy przepis art. 7 Konstytucji nie powinien dokonywać nominacji sędziowskich po 6 marca 2018 roku. Skoro jednak do takiego naruszenia przepisów prawa doszło wydaje się, że rolą sądu orzekającego w przedmiocie wyłączenia sędziego jest ocena działalności Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej co do zgodności z prawem. Należy zauważyć, że w przeszłości dokonano już kontroli sądowej działania Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 czerwca 2023 roku o sygn. III KK 96/23 sprawdzał, czy Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej działał zgodnie z prawem stosując akt łaski. W wyroku tym stwierdzono, że stosując akt łaski wobec osoby, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem karnym stanowi ingerencję w działanie władzy sądowniczej. Tutaj również Sąd Najwyższy w żaden sposób nie podważał samodzielnej kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do zastosowania bądź niezastosowania aktu łaski, lecz zwrócono uwagę, że Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie może w ramach prawa łaski, które z mocy art. 139 Konstytucji dotyczy osób skazanych sięgać po tzw. abolicję indywidualną, czyli kompetencję do wydania aktu polegającego faktycznie na nakazie niewszczynania postępowania karnego albo umorzenia postepowania karnego, które już się toczy. W efekcie Sąd Najwyższy de facto uznał działanie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za niezgodne z jego kompetencjami wynikającymi z Konstytucji, a zatem niezgodne z prawem.

Nie kwestionując zatem tego, że to Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ma wyłączną prerogatywę do wydania aktu urzędowego w postaci postanowienia o powołaniu na wolne stanowisko sędziowskie (żaden inny organ władzy publicznej nie ma takiego uprawnienia), to jednak Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jako organ władzy publicznej może uczynić to tylko działając na podstawie i w graniach prawa, o czym wprost stanowi art. 7 Konstytucji. Najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej jest Konstytucja, której przepisy stosuje się bezpośrednio (art. 8 Konstytucji). Dodatkowo w art. 126 ust 3 Konstytucji zapisano, że Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Tym samym Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej wykonując swoje uprawnienie do powoływania sędziów musi działać po myśli art. 179 Konstytucji. Brak wniosku Krajowej Rady Sądownictwa skutkuje tym, iż Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej nie może wydać aktu powołania na stanowisko sędziego, innymi słowy Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej nie może działać bez wniosku uprawnionego do tego organu.

Akt powołania przez Prezydenta absolutnie nie konwaliduje nieprawidłowości, do których doszło na etapie przedstawiania kandydatów na stanowiska sędziowskie w procedurze przed niekonstytucyjnie obsadzoną Krajową Radą Sądownictwa, tym samym do powołania w ogóle nie dochodzi. Skoro zgodnie z art. 179 Konstytucji RP sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, to wysunięcie kandydata na sędziego przez Krajową Radę Sądownictwa jest konstytucyjnym elementem sine qua non do uzyskania powołania. Skoro zatem ten konstytucyjny organ został ukształtowany z oczywistym naruszeniem art. 187 ust. 1 Konstytucji, to nie jest Krajową Radą Sądownictwa w rozumieniu Konstytucji. Uznanie więc, że akt powołania przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej jest jedynym czynnikiem przesądzającym o skutecznym uzyskaniu statusu sędziego, stanowi pogląd sprzeczny z Konstytucją. Ponadto taki „konwalidujący” skutek aktu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej powinien wynikać z przyznanej mu wyraźnie kompetencji, zgodnie z zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji RP), zatem wynikać z odpowiedniego przepisu Konstytucji, a takowego przepisu brak. Wreszcie, uznanie, że naprawdę istotny jest tylko akt powołania, oznaczałoby, że cała wcześniejsza procedura jest w istocie pozbawiona znaczenia.

W czasie trwania konkursu na wolne stanowisko sędziowskie w Sądzie Rejonowym Katowice-Zachód w Katowicach ogłoszone przez Ministra Sprawiedliwości w Monitorze Polskim z 2023 poz. 542.obowiązywały przepisy, które nie odpowiadały już konstytucyjnej zasadzie udziału samorządu sędziowskiego w procesie nominacyjnym. Prawo krajowe obowiązujące podczas trwania tego konkursu pozbawiało całkowicie możliwości realnego opiniowania przez organ samorządu sędziowskiego, jakim jest zgromadzenie ogólne. Wreszcie nie było organu konstytucyjnego – Krajowej Rady Sądownictwa.

Po myśli art. 9 Konstytucji Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Zgodnie z art. 91 ust 1 Konstytucji ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażaną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą (art. 91 ust 2 Konstytucji). A zatem to z samej Konstytucji wynika, że niektóre akty prawa międzynarodowego są ważniejsze niż akty prawa ustanowione w Polsce.

Ustawą z dnia 2 października 1992 roku wyrażono zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej ratyfikacji Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku w brzmieniu po zmianach dokonanych Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz po uzupełnieniu Protokołem nr 2. Ta umowa międzynarodowa obecnie nazywana „Europejską Konwencją Praw Człowieka” (w sentencji postanowienia i w innych częściach uzasadnienia Sąd posługuje się tą nazwą) została ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską w dniu 19 stycznia 1993 roku. Deklarację o uznaniu jurysdykcji Europejskiego Trybunału Prawa Człowieka złożono w dniu 1 maja 1993 roku.

Zgodnie z art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka każdy ma prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez sąd ustanowiony ustawą. Celowo Sąd zadający pytanie koncentruje się tylko na tym fragmencie tego przepisu. Należy mieć na względzie, że zapis ten jako pochodzący z aktu o charakterze międzynarodowym musi mieć zastosowanie w ramach różnych porządków prawnych krajów, które zdecydowały się przyjąć tę konwencję, a zatem stosować wynikające z niej zasady. Nazwy aktów prawnych w poszczególnych krajach będących stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka mogą być różne, a zatem zapis „sąd ustanowiony ustawą” należy rozumieć jako sąd ustanowiony w zgodzie z porządkiem prawnym danego kraju. W ocenie Sądu rozpoznającego sprawę tak samo należy rozumieć zapis art. 45 ust 1 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do rozpoznania sprawy przez właściwy Sąd. „Właściwy” czyli jaki? Wyrażenie „właściwy sąd” Sąd zadający pytanie rozumie między innymi jako Sąd ustanowiony zgodnie z polskim porządkiem prawnym. Nie ma więc tutaj żadnej kolizji pomiędzy art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 45 ust 1 Konstytucji. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe (art. 175 ust 1 Konstytucji). Sądy tworzą sędziowie, którzy w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust 1). Czy zatem osoba powołana na stanowisko sędziego niezgodnie z prawem może utworzyć Sąd „ustanowiony ustawą” w rozumieniu art. 6 ust 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a zatem „sąd właściwy” w rozumieniu art. 45 ust 1 Konstytucji?

Ponadto Rzeczpospolita Polska od 1 maja 2004 roku jest członkiem Unii Europejskiej i jest obowiązana przestrzegać prawa stanowionego przez Unię Europejską. 1 grudnia 2009 roku wszedł w życie Traktat Lizboński z 13 grudnia 2007 roku na mocy którego zaczął obowiązywać akt prawny o nazwie Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Po myśli art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej w skrócie KPP) Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. W tym akcie prawnym tak jak i w art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka również pojawia się zapis: sąd ustanowiony na mocy ustawy.

Unia Europejska powstała jako wyraz zgodnej woli Państw Członkowskich ją tworzących. Państwa Członkowskie są najpełniej legitymowanymi formami urzeczywistniania demokratycznej woli Narodów Europy. Traktaty stanowiące prawo pierwotne Unii Europejskiej są wyrazem tej woli. U ich podstaw legł porządek wartości, których urzeczywistnieniu Unia ma służyć, i którym dano wyraz w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej TUE). Są to wartości poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego i praw człowieka. Podstawą funkcjonowania Unii jest wzajemne zaufanie państw członkowskich, obejmujące dążenie do realizacji tych wartości, w szczególności przez przestrzeganie prawa Unii Europejskiej. Z tego względu, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy wyrażoną w art. 4 ust. 3 akapit pierwszy TUE - Państwa Członkowskie zapewniają na swym terytorium stosowanie i poszanowanie prawa Unii oraz podejmują w tym celu środki służące zapewnieniu wykonania zobowiązań wynikających z traktatów lub aktów instytucji Unii (zob. opinia pełnego składu TSUE 2/13 z 18 grudnia 2014 r., przystąpienie do EKPCz, pkt 168, 173 i przytoczone tam orzecznictwo). Realizacji celów Unii Europejskiej służyć ma system sądowniczy, na który składa się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądy Państw Członkowskich. Zapewnienie jednolitego stosowania prawa Unii na całym jej obszarze wymaga ścisłej współpracy Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądów Państw Członkowskich.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2006 r., III CSK 112/05 (OSNC 2007 nr 5, poz. 73) stwierdzono, że obowiązek zapewnienia pierwszeństwa prawa unijnego spoczywa na każdym sądzie krajowym rozstrzygającym sprawę, bez konieczności oczekiwania aż sprzeczny z prawem unijnym przepis krajowy zostanie usunięty z systemu prawa krajowego. W kolejnym rozstrzygnięciu przyjęto, że należy pamiętać o pierwszeństwie prawa unijnego przed ustawami (art. 91 ust. 2 i 3 Konstytucji RP), co oznacza, że sąd pierwszej instancji, sąd drugiej instancji lub Sąd Najwyższy może sam - jeżeli nie ma wątpliwości - odmówić zastosowania prawa polskiego albo - jeżeli takie wątpliwości występują i są uzasadnione - wystąpić ze stosownym wnioskiem do Trybunału Sprawiedliwości (zob. także uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CZP 3/10, OSNC 2010 Nr 11, poz. 155 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2009 r., I BU 6/09, OSNP 2011 nr 13-14, poz. 191; z dnia 29 maja 2019 r., III CSK 209/17, LEX nr 2680303).

Art. 8 ust. 1 Konstytucji RP jednoznacznie gwarantuje postanowieniom Konstytucji RP status "najwyższego prawa Rzeczypospolitej Polskiej", którego przepisy stosuje się bezpośrednio. Regulacji tej towarzyszy nakaz respektowania i przychylności wobec właściwie ukształtowanych oraz obowiązujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej unormowań prawa międzynarodowego. Świadomą decyzją ustrojodawca wprowadził do zasad naczelnych Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, i to w bezpośrednim sąsiedztwie art. 8 ust. 1, zasadę wyrażoną w art. 9. Zgodnie z nią Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Prawną konsekwencją art. 9 Konstytucji RP jest konstytucyjne założenie, że na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, obok norm (przepisów) stanowionych przez krajowego legislatora, obowiązują uregulowania (przepisy) kreowane poza systemem krajowych (polskich) organów prawodawczych. Ustawodawca konstytucyjny świadomie więc przyjął, że system prawa obowiązujący na terytorium Rzeczypospolitej mieć będzie charakter wieloskładnikowy. Obok aktów prawnych stanowionych przez krajowe (polskie) organy prawodawcze w Polsce obowiązują i są stosowane także akty prawa międzynarodowego i prawo Unii Europejskiej. Idąc dalej, Trybunał Konstytucyjny wskazał, że sądy krajowe mają prawo i obowiązek odmówienia zastosowania normy krajowej, jeżeli koliduje ona z normami prawa wspólnotowego. Sąd krajowy nie orzeka w takim wypadku o uchyleniu normy prawa krajowego, lecz tylko odmawia jej zastosowania w takim zakresie, w jakim jest on obowiązany do dania pierwszeństwa normie prawa wspólnotowego (zob. postanowienie z dnia 19 grudnia 2006 r., P 37/05, OTK-A 2006 Nr 11, poz. 177 oraz wyrok z dnia 24 listopada 2010 r., K 32/09, OTK-A 2010 Nr 9, poz. 108).

Skoro - przystępując do Unii - państwa wyrażają akceptację dla wspólnych wartości, których respektowanie pozwala Unii funkcjonować jako wspólnej przestrzeni prawnej. Dlatego przy wykonywaniu suwerennych kompetencji państwa członkowskie muszą respektować uniwersalne zasady, jakie wynikają z prawa Unii Europejskiej czy umów międzynarodowych, w szczególności Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5.12.2019 r., III PO 7/18, OSNP 2020, nr 4, poz. 38.). Prawo do sądu jest zapisane w art. 45 ust 1 Konstytucji, a zatem w tym zakresie wartość wynikająca z prawa międzynarodowego wprost znalazła odzwierciedlenie w przepisach krajowych i to najwyższej rangi.

Rację ma A. D., że aktualnie żadne orzeczenie wprost nie mówi, że sędziwie powołani na stanowiska na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, której skład został ukształtowany ustawą z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o KRS z dnia 12 maja 2011 roku w istocie rzeczy nie są sędziami. Lecz czy właściwa interpretacja przepisów Konstytucji RP biorąca pod uwagę zapisy art. 2,7,8,10,91,178,179 nie powinna prowadzić właśnie do takich wniosków?

Skoro A. D. nie była powołana w zgodzie z zasadami wynikającymi z konstytucją to czy w ogóle może utworzyć Sąd zgodny z porządkiem prawnym w Polsce? Jeżeli nie czy nie należy uznać, że Sąd w składzie z jej udziałem będzie per se naruszał prawo do rozpoznania sprawy przez Sąd ustanowiony ustawą w rozumieniu art. 6 ust 1 Konstytucji. W konsekwencji czy podstawą do wyłączenia A. D. od orzekania w sprawie nie powinien być art. 91 ust 2 Konstytucji, który daje pierwszeństwo Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nad ustawami obowiązującymi w Polsce a sprzecznymi z Konwencją? Czy też jednak mimo wadliwości powołania osoba taka zostaje sędzią w rozumieniu art. 179 Konstytucji RP i znajduje do niej zastosowanie procedura tzw. „testu niezależności i niezawisłości sędziowskiej” opisana w art. 42 a Prawo o ustroju sądów powszechnych, jak to wynika z punktu 2 uchwały składy połączonych Izb Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 roku o sygn. BSA I-4110-1/20, względnie procedura wyłączenia sędziego opisana w art. 48-54 kodeksu postępowania cywilnego?

sędzia Katarzyna Skawiańczyk sędzia Magdalena Niemiec sędzia Monika Krueger